Η μοναξιά δεν είναι μία και μοναδική εμπειρία, παίρνει πολλές μορφές και δεν εκφράζεται με τον ίδιο τρόπο σε όλους. Είναι κάτι βαθιά ανθρώπινο και πολύπλοκο, που δεν μπορεί να λυθεί με γενικές συμβουλές. Κάθε άνθρωπος βιώνει τη μοναξιά με τον δικό του τρόπο, ανάλογα με τις σχέσεις του, τις ανάγκες του και τη φάση της ζωής του.
Η μοναξιά δεν είναι απλώς ένα δυσάρεστο συναίσθημα. Οι έρευνες δείχνουν ότι μπορεί να επηρεάσει σοβαρά την υγεία, αυξάνοντας ακόμη και τον κίνδυνο πρόωρου θανάτου. Παρ’ όλα αυτά, είναι δύσκολο να την αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά, γιατί δεν έχει την ίδια αιτία ή μορφή για όλους.
Σκέψου δύο ανθρώπους που νιώθουν μόνοι για εντελώς διαφορετικούς λόγους. Ένας φοιτητής που μόλις μπήκε στο πανεπιστήμιο μπορεί να είναι περιτριγυρισμένος από κόσμο, παρέες και δραστηριότητες, αλλά να αισθάνεται εσωτερικά άδειος. Έχει αφήσει πίσω του τους φίλους και την οικογένειά του, βρίσκεται σε μια φάση που ψάχνει ποιος είναι και, μέσα στην ένταση των αλλαγών, του λείπει αυτός ο άνθρωπος με τον οποίο μπορεί να είναι πραγματικά ο εαυτός του.
Από την άλλη, ένας ηλικιωμένος που έχει χάσει τον σύντροφό του μπορεί να έχει κοντά του λίγα αγαπημένα πρόσωπα, αλλά να του λείπει η καθημερινή συντροφικότητα — η απλή κουβέντα με έναν γείτονα, μια βόλτα με παρέα, η αίσθηση ότι ανήκει σε μια κοινότητα. Και οι δύο είναι «μόνοι», αλλά για εντελώς διαφορετικούς λόγους. Το να δώσεις στον φοιτητή τη συμβουλή «βγες περισσότερο» ή στον ηλικιωμένο να «εμβαθύνει τις σχέσεις του» δεν αρκεί. Χρειάζονται διαφορετικές λύσεις.
Οι επιστήμονες εδώ και χρόνια προσπαθούν να κατανοήσουν και να μετρήσουν καλύτερα τη μοναξιά. Ένα εργαλείο που χρησιμοποιείται συχνά ξεχωρίζει δύο μορφές: τη συναισθηματική μοναξιά, που προκύπτει όταν μας λείπει μια στενή, ουσιαστική σχέση, και την κοινωνική μοναξιά, όταν νιώθουμε αποκομμένοι από το ευρύτερο κοινωνικό μας περιβάλλον. Μπορεί κάποιος να βιώνει και τις δύο ταυτόχρονα — να έχει μεν οικογένεια, αλλά να του λείπουν φίλοι, ή να έχει φίλους αλλά να αισθάνεται ότι κανείς δεν τον καταλαβαίνει πραγματικά.
Παρότι αυτές οι κλίμακες βοηθούν να κατανοήσουμε κάπως καλύτερα τη μοναξιά, παραμένουν περιορισμένες. Δημιουργήθηκαν σε συγκεκριμένα πολιτισμικά περιβάλλοντα και συχνά δεν αποτυπώνουν τις διαφορετικές εμπειρίες των ανθρώπων σε άλλες χώρες ή κοινωνίες. Επίσης, δεν ξεχωρίζουν τη διαφορά ανάμεσα στην ποσότητα και στην ποιότητα των σχέσεων, ούτε λαμβάνουν υπόψη τον ρόλο των ψηφιακών επαφών που σήμερα είναι τόσο καθοριστικές.
Η επιστήμη της ψυχολογίας προσπαθεί πλέον να προχωρήσει πέρα από αυτό το δίπολο, δημιουργώντας πιο εξατομικευμένα εργαλεία κατανόησης. Για κάποιους, η μοναξιά συνδέεται με την απουσία συντρόφου. Για άλλους, με την απουσία κοινού σκοπού, κοινότητας ή βαθιάς φιλίας. Μπορεί να είναι κάτι προσωρινό, όπως μετά από μια μετακόμιση, ή κάτι χρόνιο, που επιμένει για χρόνια. Κάθε περίπτωση είναι διαφορετική και χρειάζεται διαφορετική προσέγγιση.
Ακόμα κι έτσι, το να γνωρίζουμε ποιο είδος μοναξιάς βιώνουμε μπορεί να αλλάξει ριζικά τον τρόπο που την αντιμετωπίζουμε. Αν η μοναξιά μας είναι κοινωνική, χρειάζεται να ανοίξουμε τον κύκλο μας — να συμμετέχουμε σε ομάδες, σε δραστηριότητες, σε κοινότητες όπου θα συναντάμε συχνά ανθρώπους με κοινά ενδιαφέροντα. Αν είναι συναισθηματική, χρειάζεται να εμβαθύνουμε σε λίγες αλλά ουσιαστικές σχέσεις, να εκφραστούμε περισσότερο, να επιτρέψουμε οικειότητα και τρυφερότητα. Και αν είναι και τα δύο, ίσως χρειάζεται να συνδυάσουμε τις δύο κατευθύνσεις: να γνωρίσουμε νέους ανθρώπους, αλλά και να δυναμώσουμε τους δεσμούς που ήδη έχουμε.
Το σημαντικότερο, όμως, είναι να θυμόμαστε ότι μπορούμε να είμαστε περιτριγυρισμένοι από ανθρώπους και παρ’ όλα αυτά να νιώθουμε μόνοι. Δεν είναι κάτι παράξενο ή «λάθος» σε εμάς. Είναι απλώς ένα σήμα ότι οι σχέσεις που έχουμε δεν καλύπτουν αυτή τη βαθύτερη ανάγκη για σύνδεση και κατανόηση. Η μοναξιά δεν σημαίνει απουσία ανθρώπων, αλλά απουσία σύνδεσης.
Μαθαίνοντας να αναγνωρίζουμε τι ακριβώς μας λείπει —μια σχέση εμπιστοσύνης, ένα περιβάλλον αποδοχής, ή μια αίσθηση κοινότητας— μπορούμε να κάνουμε τα σωστά βήματα για να γεφυρώσουμε το κενό. Γιατί τελικά, η μοναξιά δεν είναι αδυναμία· είναι μια υπενθύμιση ότι είμαστε φτιαγμένοι για ουσιαστική επαφή.
