Στο Μπελέμ της Βραζιλίας, όπου ξεκίνησε η COP30, η συζήτηση γύρω από το όριο του 1,5°C έχει πλέον μετατοπιστεί: δεν είναι πια μόνο τεχνική διαμάχη, αλλά η ζωντανή αποτύπωση των αποφάσεων που παίρνουμε σήμερα. Κάθε λέξη, κάθε δέσμευση, κάθε καθυστέρηση μετράει — όχι ως αφηρημένο μέτρο, αλλά ως πραγματικές επιπτώσεις στην καθημερινότητα εκατομμυρίων ανθρώπων.
Η εικόνα που προκύπτει από τις πρόσφατες αναλύσεις είναι διπλή και αντιφατική. Από τη μία, υπάρχουν επιστημονικές μελέτες που υποστηρίζουν ότι το όριο του 1,5°C εξακολουθεί να είναι τεχνικά εφικτό — υπό την προϋπόθεση μιας άνευ προηγουμένου συμμαχίας πολιτικών, οικονομικών και τεχνολογικών μέτρων: γρήγορη αποχώρηση από τα ορυκτά καύσιμα, μαζική κλιμάκωση των ανανεώσιμων πηγών, και η άμεση ανάπτυξη τεχνολογιών αφαίρεσης άνθρακα. Από την άλλη, υπάρχουν εκθέσεις που προειδοποιούν πως οι τρέχουσες δεσμεύσεις και πολιτικές μας οδηγούν αναπόφευκτα πάνω από το όριο — και μάλιστα χωρίς σαφή σχέδιο για να επιστρέψουμε.
Οι επιστήμονες και οι διεθνείς οργανισμοί πλέον μιλούν για ένα σενάριο όπου ο πλανήτης θα ξεπεράσει το 1,5°C μέσα στην επόμενη δεκαετία, αλλά αυτό δεν σημαίνει κατ’ ανάγκη ότι το όριο είναι για πάντα χαμένο. Εκεί που παίζεται το στοίχημα είναι το πόσο υψηλά θα φτάσουμε, για πόσο καιρό θα παραμείνουμε πάνω από το όριο και πόσο γρήγορα θα περιορίσουμε την άνοδο ώστε να επιστρέψουμε — αν είναι εφικτό— κοντά στο 1,5°C έως το τέλος του αιώνα.
Οι αριθμοί δείχνουν πόσο στενό είναι το παράθυρο της ευκαιρίας. Για να κινηθεί η παγκόσμια θερμοκρασία σε τροχιά επιστροφής, χρειάζονται μέσα στην επόμενη δεκαετία βαθιές μειώσεις στις εκπομπές: μείωση γύρω στο 20% έως το 2030 σε σχέση με το 2019 και, στη συνέχεια, σημαντική ετήσια πτώση. Σημαντικές περικοπές στο μεθάνιο, το οποίο επιταχύνει την ταχεία θέρμανση, είναι επίσης απαραίτητες. Χωρίς αυτές τις αποφασιστικές κινήσεις, οι προβλέψεις δείχνουν πολύ υψηλότερες θερμοκρασίες — με όλες τις γνωστές επιπτώσεις: αύξηση των ακραίων καιρικών φαινομένων, επιτάχυνση της ανόδου της θάλασσας, απώλειες σε οικοσυστήματα και ανθρώπινες ζωές.
Οι κίνδυνοι είναι ιδιαίτερα έντονοι για τις πιο ευάλωτες χώρες και κοινότητες. Το να ξεπερνάς για λίγο το 1,5°C δεν είναι μόνο αριθμητικό πρόβλημα, έχει πρακτικό κόστος: περισσότερες πλημμύρες, ξηρασίες, απώλεια καλλιεργειών, εκτοπισμοί και οικονομικές πιέσεις που τρώνε τους προϋπολογισμούς και μειώνουν την ανθεκτικότητα. Κάθε δέκατο του βαθμού που προστίθεται είναι μετρήσιμος και συχνά μη αναστρέψιμος.
Κι όμως, υπάρχουν λόγοι για κάποια συγκρατημένη ελπίδα. Την τελευταία πενταετία είδαμε ρεκόρ στην ανάπτυξη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και πρόοδο στις τεχνολογίες αποθήκευσης. Σε κάποιες χώρες, η ταχύτητα αντικατάστασης ορυκτών καυσίμων με καθαρή ενέργεια έχει εντυπωσιάσει. Αν αυτές οι τάσεις γενικευτούν και επιταχυνθούν — με σταθερές πολιτικές, επενδύσεις και διεθνή συνεργασία — το «χαμένο έδαφος» μπορεί να ανακτηθεί εν μέρει. Αλλά αυτό απαιτεί αποφασιστικότητα τώρα, όχι υποσχέσεις για το μέλλον.
Η πραγματικότητα που αποκαλύπτεται στο COP30 είναι επίσης πολιτική και οικονομική. Κάποιες χώρες σχεδιάζουν να μειώσουν ή να εγκαταλείψουν τα ορυκτά καύσιμα, άλλες προχωρούν με σχέδια ενίσχυσης της παραγωγής τους. Οι διεθνείς δεσμεύσεις έχουν αντίκτυπο στις χρηματοπιστωτικές εκτιμήσεις, στις ασφάλειες και στις επενδύσεις, η αγορά ήδη τιμολογεί ρίσκο κλιματικών ζημιών. Αυτή η νέα οικονομική πραγματικότητα πρέπει να ληφθεί υπόψη όταν σχεδιάζονται πολιτικές: δεν πρόκειται μόνο για περιβαλλοντική ηθική, αλλά και για ρεαλισμό διαχείρισης κινδύνων.
Τι σημαίνει αυτό για μας, ως πολίτες; Πρώτα — και κυρίως — ότι η ατομική και συλλογική επιλογή έχει πλέον άμεσο πολιτικό αποτέλεσμα. Οι καταναλωτικές προτιμήσεις, οι επενδύσεις, οι τοπικές πολιτικές αστικής ενέργειας και οι επιλογές μετακίνησης διαμορφώνουν τη ζήτηση και στέλνουν σήματα στις αγορές. Δεύτερον, ο χρόνος είναι περιορισμένος: κάθε χρόνο καθυστέρησης μειώνει τις επιλογές μας και αυξάνει το κόστος της μετάβασης.
Στο τέλος, το μήνυμα του COP30 δεν θα είναι αφοριστικό: δεν λέει απλά ότι αποτύχαμε ή ότι όλα έχουν τελειώσει. Λέει ότι μπήκαμε σε μια επικίνδυνη φάση και ότι η ποιότητα της δράσης σήμερα θα καθορίσει σε μεγάλο βαθμό τις επόμενες δεκαετίες. Το 1,5°C μπορεί να παραμένει εντός εμβέλειας, αλλά μόνο εφόσον μετατρέψουμε την ανησυχία σε ταχύτητα, την πρόθεση σε πράξη και τις δημόσιες δεσμεύσεις σε μετρήσιμα αποτελέσματα. Αν δεν το κάνουμε, θα πληρώσουμε το τίμημα — οι πιο αδύναμοι πρώτοι, όλοι μας μετά.
