Την Τετάρτη 26 Νοεμβρίου, η Αθήνα «πάγωσε». Οδικές αρτηρίες μετατράπηκαν σε σκηνικό ασφυξίας: αυτοκίνητα στοιβαγμένα σε σειρά, κινητήρες σε ρελαντί, ήχοι απο κόρνες και νευρικότητα. Το γνωστό «κυκλοφοριακό» επανήλθε με ορμή — όχι ως μεμονωμένο γεγονός, αλλά ως υπενθύμιση μιας χρόνιας πληγής: της υπερβολικής εξάρτησης από το ΙΧ, του ασφυκτικού προγραμματισμού της πόλης, της έλλειψης εναλλακτικών λύσεων.
Για πολλούς οδηγούς και επιβάτες, η εμπειρία δεν ήταν απλώς καθυστέρηση. Ήταν αγωνία, άγχος, κούραση. Σύμφωνα με διεθνείς μελέτες, ο επαναλαμβανόμενος εγκλωβισμός στην κίνηση — με αβεβαιότητα στα δρομολόγια, φόρτο και αργές μετακινήσεις — συνδέεται με αυξημένα επίπεδα στρες, κόπωσης και εκνευρισμού, ακόμα και με μακροπρόθεσμα προβλήματα ψυχικής υγείας.
Όμως το πρόβλημα δεν αφορά μόνο την ψυχολογία. Η συνεχής κυκλοφορία ιδιωτικών οχημάτων — με κινητήρες που καίνε καύσιμα — προσθέτει τεράστιο φορτίο στην ποιότητα του αέρα, στη ηχορύπανση, στην υπερθέρμανση της πόλης. Το World Health Organization (WHO) εκτιμά πως οι μεταφορές είναι από τις σημαντικότερες πηγές ατμοσφαιρικής ρύπανσης και εκπομπών ρύπων στις πόλεις.
Η πόλη, λοιπόν, υποφέρει — και μαζί της οι κάτοικοί της. Το κυκλοφοριακό δεν είναι απλώς «ένα πρόβλημα δρόμων». Είναι πρόβλημα υγείας, ποιότητας ζωής, ασφάλειας, περιβάλλοντος.
Βιώσιμη κινητικότητα: όχι πολυτέλεια, αλλά ανάγκη ζωής
Σε αυτό το σκηνικό, η έννοια της βιώσιμης κινητικότητας — με δημόσια μέσα, ποδήλατα, πεζή μετακίνηση, και συνολικό σχέδιο πόλης — παύει να είναι μόδα ή ιδεολογία. Είναι εργαλεία επιβίωσης. Σύγχρονες μελέτες δείχνουν πως όταν οι πόλεις αναδιαμορφώνονται με γνώμονα τη μείωση της κυκλοφορίας ΙΧ και την ενίσχυση του «active mobility» (περπάτημα, ποδήλατο), τότε βελτιώνονται σημαντικά η ποιότητα αέρα, η ηχορύπανση αλλά και η ψυχική υγεία των πολιτών.
Η ιδέα της “πόλης των 15 λεπτών” (15‑minute city) — όπου οι βασικές ανάγκες (δουλειά, σχολείο, ψώνια, υπηρεσίες) είναι προσβάσιμες με τα πόδια, το ποδήλατο ή τα ΜΜΜ — δεν είναι ουτοπία, αλλά ρεαλιστικό και δοκιμασμένο μοντέλο σε πολλές ευρωπαϊκές πόλεις.
Στην Ελλάδα, όμως, οι υποδομές, η νοοτροπία, και ο σχεδιασμός έχουν μείνει πίσω. Το μπλοκάρισμα της προηγούμενης εβδομάδας στην Αττική δεν ήρθε από το πουθενά — είναι αποτέλεσμα χρόνιας «δομικής αδράνειας».
Τι μπορεί (και πρέπει) να γίνει — ρεαλιστικές λύσεις για την Αθήνα
Οι πόλεις δεν αλλάζουν με λόγια, αλλά με έργα και πολιτικές. Ορίστε τι — θα μπορούσε και πρέπει — να γίνει στην Αθήνα και ευρύτερα στην Αττική:
Ενίσχυση και εκσυγχρονισμός των Μέσων Μαζικής Μεταφοράς
Όσο δύσκολο κι αν μοιάζει, είναι το πιο κρίσιμο. Πιο πυκνά δρομολόγια, αξιοπιστία, καθαριότητα, ασφάλεια, χρήσιμα δίκτυα σύνδεσης με προάστια. Όταν τα ΜΜΜ είναι κανονικότητα και όχι «έσχατη λύση», πολλοί θα αφήσουν το ΙΧ στο σπίτι.
Δίκτυα ποδηλατοδρόμων και πεζοδρομήσεων
Ένα συνεκτικό δίκτυο ποδηλατοδρόμων, με σωστή σήμανση, ασφάλεια και συνέργεια με ΜΜΜ, κάνει το ποδήλατο πραγματική εναλλακτική. Ταυτόχρονα, πεζοδρομήσεις και περιορισμοί στα παρκαρισμένα ΙΧ σε πυκνοκατοικημένες περιοχές επιτρέπουν στους κατοίκους να περπατούν ή να ποδηλατούν με ασφάλεια.
Ζώνες χαμηλών ταχυτήτων / περιορισμού αυτοκινήτων στα κέντρα (living streets)
Η μείωση της ταχύτητας σε 30 km/h ή λιγότερο είναι σημαντική για να μειωθεί ο θόρυβος, η ρύπανση και να αυξηθεί η ασφάλεια.
Συνδυασμός χρήσης μέσων (“πολυτροπικές μετακινήσεις”)
Ποδήλατο + ΜΜΜ + περπάτημα + τηλεργασία όπου είναι εφικτό: ένας συνδυασμός που μειώνει την ανάγκη για ΙΧ και ανακουφίζει το δίκτυο.
Πράσινος σχεδιασμός — πράσινες διαδρομές, δέντρα, σκιά, αστικό πράσινο
Περιοχές με δέντρα, χώρο για περίπατο ή ποδήλατο, σκιά και φυσικό περιβάλλον δεν είναι πολυτέλεια, είναι ασφαλές αντίβαρο στην ασφυξία της πόλης. Η έρευνα δείχνει πως τέτοιοι χώροι μειώνουν το στρες, βελτιώνουν την ψυχική υγεία και κάνουν τις μετακινήσεις πιο ανεκτές.
Πολιτική και κοινωνική βούληση — αλλαγή νοοτροπίας
Όλα τα παραπάνω απαιτούν σχέδιο, πόρους, και — κυρίως — αποφασιστικότητα. Η λύση είναι να μετατραπεί η μετακίνηση σε κοινό αγαθό, όχι προνόμιο λίγων.
Αν συνεχίσουμε με τους ίδιους ρυθμούς, κάθε «Τετάρτη» ίσως γίνει καθημερινότητα. Η ατμοσφαιρική ρύπανση θα αυξάνεται, τα επίπεδα στρες και τα προβλήματα υγείας θα πολλαπλασιάζονται, οι πόλεις θα γίνονται όλο και πιο αφιλόξενες. Και πάνω απ’ όλα — θα χάνουμε χρόνο και ποιότητα ζωής.
Αντίθετα, μια στροφή στη βιώσιμη κινητικότητα δεν είναι θυσία, είναι επένδυση στη ζωή, στην υγεία, στην αξιοπρέπεια της πόλης.
