Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε ένα νέο σύνολο πιλοτικών δράσεων με στόχο τη θέσπιση κοινών κανόνων σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση για την ανακύκλωση πλαστικών. Οι παρεμβάσεις αυτές εντάσσονται σε ένα ευρύτερο πακέτο μέτρων που θα παρουσιαστεί σταδιακά τους επόμενους μήνες και αποσκοπούν στην αναζωογόνηση ενός κλάδου που τα τελευταία χρόνια βρίσκεται υπό έντονη οικονομική και διαρθρωτική πίεση.
Η πρωτοβουλία έρχεται σε μια περίοδο κατά την οποία η ζήτηση για ανακυκλωμένα και κυκλικά υλικά αναμένεται να αυξηθεί σημαντικά, χωρίς ωστόσο η παραγωγική δυναμική του τομέα να ακολουθεί τον ίδιο ρυθμό. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Επιτροπής, η ανάπτυξη της ευρωπαϊκής ικανότητας ανακύκλωσης στα πλαστικά μειώθηκε δραστικά, από ρυθμούς της τάξης του 17% το 2021 σε μόλις 6% το 2023. Παράλληλα, το ποσοστό των ανακυκλωμένων υλικών που χρησιμοποιούνται στην ευρωπαϊκή αγορά αυξήθηκε μόνο οριακά την τελευταία δεκαετία, από 11,2% το 2015 σε 12,2% το 2024.
Διαρθρωτικά εμπόδια και αθέμιτος ανταγωνισμός
Η Επιτροπή αναγνωρίζει ότι ο κλάδος της ανακύκλωσης πλαστικών αντιμετωπίζει πολλαπλές προκλήσεις. Ο κατακερματισμός της αγοράς ανακυκλωμένων υλικών, το υψηλό ενεργειακό κόστος και ο έντονος ανταγωνισμός από εισαγόμενα πλαστικά τρίτων χωρών δημιουργούν συνθήκες ασφυξίας για πολλές ευρωπαϊκές επιχειρήσεις. Σε αρκετές περιπτώσεις, τα εισαγόμενα πρωτογενή πλαστικά διατίθενται σε χαμηλότερες τιμές, υπονομεύοντας τη βιωσιμότητα της εγχώριας ανακύκλωσης και αποθαρρύνοντας νέες επενδύσεις.
Η κατάσταση αυτή έρχεται σε αντίθεση με τους κλιματικούς και περιβαλλοντικούς στόχους της Ένωσης, αλλά και με τη στρατηγική της για ενίσχυση της βιομηχανικής ανθεκτικότητας και της αυτάρκειας σε πρώτες ύλες.
Προάγγελος του νέου νόμου για την κυκλική οικονομία
Τα νέα μέτρα λειτουργούν ως προπομπός του νομοθετήματος για την κυκλική οικονομία, το οποίο αναμένεται να παρουσιαστεί το 2026. Ο επικείμενος νόμος φιλοδοξεί να επιταχύνει τη μετάβαση σε ένα οικονομικό μοντέλο που βασίζεται στη μέγιστη αξιοποίηση των πόρων και να διπλασιάσει τον δείκτη κυκλικότητας της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Η Επιτροπή έχει ήδη προσδιορίσει δύο βασικούς άξονες πολιτικής. Ο πρώτος αφορά τα απόβλητα ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού, με έμφαση στη συλλογή και την αποτελεσματική ανακύκλωση, αλλά και στη δημιουργία σταθερής ζήτησης για δευτερογενείς κρίσιμες πρώτες ύλες. Ο δεύτερος άξονας επικεντρώνεται στην ενίσχυση της ενιαίας αγοράς αποβλήτων και δευτερογενών υλικών, μέσα από την αναμόρφωση των κριτηρίων παύσης χαρακτηρισμού των αποβλήτων, την απλοποίηση και ψηφιοποίηση της διευρυμένης ευθύνης του παραγωγού και τη θέσπιση υποχρεωτικών κριτηρίων κυκλικών προμηθειών στον δημόσιο τομέα.
Ενιαίοι κανόνες για το πότε το πλαστικό παύει να είναι απόβλητο
Κεντρικό στοιχείο του νέου πακέτου αποτελεί η εκτελεστική πράξη για τη θέσπιση ενιαίων ευρωπαϊκών κριτηρίων παύσης του χαρακτηρισμού των πλαστικών ως αποβλήτων. Με τη ρύθμιση αυτή καθορίζεται με σαφήνεια πότε ένα ανακυκλωμένο πλαστικό μπορεί να θεωρείται εκ νέου πρώτη ύλη.
Η εναρμόνιση των κανόνων αναμένεται να μειώσει σημαντικά τα διοικητικά βάρη, να άρει τα εμπόδια στις διασυνοριακές συναλλαγές και να δημιουργήσει ίσους όρους ανταγωνισμού στην ενιαία αγορά. Παράλληλα, ενισχύεται η εμπιστοσύνη καταναλωτών και επιχειρήσεων ως προς την ποιότητα και την ασφάλεια των ανακυκλωμένων υλικών, γεγονός που μπορεί να λειτουργήσει καταλυτικά για την αύξηση της συλλογής και της ανακύκλωσης πλαστικών αποβλήτων.
Ανακυκλωμένο περιεχόμενο και νέοι κανόνες υπολογισμού
Ιδιαίτερη βαρύτητα δίνεται και στον τρόπο υπολογισμού του ανακυκλωμένου περιεχομένου στα πλαστικά μπουκάλια μίας χρήσης. Οι νέοι κανόνες επιτρέπουν την ένταξη υλικών που προέρχονται από χημική ανακύκλωση, διευκολύνοντας τα κράτη μέλη να επιτυγχάνουν τους δεσμευτικούς στόχους ανακύκλωσης.
Η εξέλιξη αυτή αντικατοπτρίζει τη σταδιακή αναγνώριση καινοτόμων τεχνολογιών, υπό την προϋπόθεση ότι πληρούν αυστηρά κριτήρια περιβαλλοντικής απόδοσης και διαφάνειας.
Μέτρα για δίκαιο ανταγωνισμό στην αγορά πλαστικών
Η Επιτροπή προχωρά επίσης σε παρεμβάσεις για την προστασία της ευρωπαϊκής αλυσίδας αξίας των πλαστικών. Προβλέπεται η δημιουργία ξεχωριστών τελωνειακών κωδικών που θα διακρίνουν τα πρωτογενή από τα ανακυκλωμένα πλαστικά, καθώς και η συστηματική παρακολούθηση των ευρωπαϊκών και παγκόσμιων αγορών.
Τα δεδομένα αυτά θα αξιοποιηθούν για την αξιολόγηση ενδεχόμενων εμπορικών μέτρων το επόμενο έτος, ενώ η Επιτροπή έχει ήδη δηλώσει ότι εντός του 2026 θα εξετάσει αν απαιτούνται πρόσθετες παρεμβάσεις για τη διασφάλιση ίσων όρων ανταγωνισμού.
Ανταγωνιστικότητα και ανθεκτικότητα μέσω των πόρων
Η αρμόδια Επίτροπος για το περιβάλλον, την ανθεκτικότητα των υδάτων και την ανταγωνιστική κυκλική οικονομία, υπογράμμισε ότι η ανταγωνιστικότητα και η ανθεκτικότητα της Ευρώπης εξαρτώνται άμεσα από την αποδοτική χρήση των πόρων. Όπως δήλωσε, τα νέα μέτρα συνιστούν απτά βήματα στήριξης ενός δοκιμαζόμενου κλάδου και ταυτόχρονα θεμέλιο για τη δημιουργία μιας πραγματικά ενιαίας αγοράς κυκλικών υλικών.
Η επιτυχία των παρεμβάσεων αυτών θα κριθεί τόσο από την ταχύτητα εφαρμογής τους όσο και από τη δυνατότητα να μετατραπούν σε πραγματικές επενδύσεις, νέες θέσεις εργασίας και μετρήσιμη μείωση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος της ευρωπαϊκής οικονομίας.
