Τα Χριστούγεννα και η πρωτοχρονιά έχουν ένα βαθύτερο, παράλληλο νόημα, καθώς πίσω από τα έθιμα και τον διάκοσμο κρύβουν παμπάλαιες οικολογικές ιδέες. Πολλά έθιμα γεννήθηκαν όταν οι άνθρωποι ζούσαν μέσα στη φύση και όχι απέναντί της. Παραθέτουμε μερικά που έχουν σχεδόν «αμιγή» περιβαλλοντική ρίζα, από την Ελλάδα και όλο τον κόσμο.
- Το πιο καθαρό παράδειγμα είναι το καραβάκι των Χριστουγέννων. Πριν γίνει κυρίαρχο το έλατο στην Ελλάδα, οι νησιώτες στόλιζαν μικρά ξύλινα καράβια. Δεν κόβονται δέντρα και δεν “καταναλώνεται” φύση, τιμώντας τη θάλασσα, την επιστροφή, τη βιωσιμότητα μιας ζωής δεμένης με τον άνεμο και το νερό. Είναι έθιμο σχεδόν οικολογικό από ένστικτο.
- Κοντά του στέκονται τα κάλαντα, που δεν είναι απλώς τραγούδια. Είναι μια τελετουργική περιφορά μέσα στον οικισμό, μια επανασύνδεση ανθρώπων, χώρου και εποχής. Η κοινότητα βγαίνει έξω στον χειμωνιάτικο αέρα και αναγνωρίζει τον κύκλο του χρόνου.
- Στη βόρεια Ευρώπη, στα Βαλκάνια, αλλά και στην Ελλάδα ως «Χριστόξυλο», εμφανίζεται το yule log, ο μεγάλος κορμός που καίγεται στο τζάκι για μέρες. Δεν πρόκειται για σπατάλη: ήταν συνήθως πεσμένο ή παλιό ξύλο και συμβόλιζε την επιστροφή του φωτός στο σκοτάδι του χειμώνα. Η φωτιά εδώ είναι φυσικό στοιχείο, όχι διακόσμηση. Στη Σκανδιναβία, το yule συνδέεται έντονα με τα αειθαλή φυτά. Το έλατο, το γκι, το πουρνάρι, δεν επιλέγονται τυχαία. Είναι φυτά που επιβιώνουν τον χειμώνα, άρα σύμβολα ανθεκτικότητας και οικολογικής συνέχειας. Αρχικά δεν κόβονταν, αρκούσαν κάποια κλαδιά κλαδιά.
- Στην Ιαπωνία, το shōgatsu υποδέχεται το νέο έτος με kadomatsu (συνθέσεις από μπαμπού, πεύκο και δαμασκηνιά). Κάθε φυτό έχει τον ρόλο του: το μπαμπού για ανάπτυξη, το πεύκο για μακροζωία, η δαμασκηνιά γιατί ανθίζει μέσα στο κρύο. Καθαρή βοτανική φιλοσοφία, χωρίς υπερβολή.
- Σε αγροτικές περιοχές της Λατινικής Αμερικής η πρωτοχρονιά συνοδεύεται από τελετουργικό καθάρισμα σπιτιού και αυλής. Δεν είναι απλώς «νοικοκυριό». Είναι απομάκρυνση του παλιού, επιστροφή της τάξης στο μικρό οικοσύστημα του σπιτιού πριν ξεκινήσει ο νέος γεωργικός κύκλος.
- Στην Αφρική, ιδιαίτερα σε παραδοσιακές κοινότητες της Γκάνας ή της Νιγηρίας, το τέλος του χρόνου σηματοδοτείται με γιορτές που ευχαριστούν τη γη για τη σοδειά και ζητούν ισορροπία για την επόμενη. Δεν υπάρχει δέντρο-σύμβολο, το ίδιο το τοπίο είναι το ιερό αντικείμενο.
- Στη Σουηδία που δεν φτιάχνουν βασιλόπιτα αλλά πουτίγκα, δεν κρύβουν μέσα της κέρμα αλλά ένα ολόκληρο αμύγδαλο, που δεν φέρνει μόνο τύχη αλλά και γάμο μέσα στον επόμενο χρόνο σε όποιον το βρει.
- Και βέβαια, ας μην ξεχνάμε τον πρωταγωνιστικό ρόλο των καρπών της φύσης στις γιορτές (παραδοσιακό σπάσιμο ροδιού, χρήση καρπών στα εδέσματα και πολλά άλλα).
Το κοινό νήμα; Αυτά τα έθιμα συνομιλούν με τη φύση της. Δεν προσθέτουν κάτι εξωτερικό, αλλά αναγνωρίζουν κύκλους: φως–σκοτάδι, σπορά–συγκομιδή, φθορά–αναγέννηση. Αν τα κοιτάξει κανείς χωρίς νοσταλγικά φίλτρα, μοιάζουν περισσότερο με πρώιμη οικολογική σκέψη παρά με γιορτινό φολκλόρ.
