Τα τελευταία χρόνια, η συζήτηση για την χρηματοδότηση της παγκόσμιας δράσης κατά της κλιματικής αλλαγής έχει μετατραπεί από θεωρητικό ζήτημα σε πεδίο πραγματικών πολιτικών αποφάσεων. Στο επίκεντρο αυτής της προσπάθειας βρίσκεται μια φιλόδοξη πρωτοβουλία που ξεκίνησε από την COP29 στο Μπακού και στοχεύει να κινητοποιήσει τουλάχιστον 1,3 τρισεκατομμύρια δολάρια ετησίως μέχρι το 2035 για κλιματική χρηματοδότηση, ειδικά υπέρ των αναπτυσσόμενων χωρών, με στόχο να κλείσει τη μεγάλη «τρύπα» μεταξύ των υποσχέσεων και της αναγκαιότητας των επενδύσεων.
Η ιδέα πίσω από το σχέδιο είναι απλή αλλά ριζοσπαστική: όχι απλώς να συμφωνούν οι χώρες σε γενικούς στόχους, αλλά να υπάρξει μια συγκεκριμένη στρατηγική που θα φέρει τα κεφάλαια από τους ισχυρούς, αναπτυγμένους χρηματοπιστωτικούς θεσμούς στην πραγματική οικονομία των χωρών που πλήττονται περισσότερο από την κλιματική κρίση — για επενδύσεις σε καθαρή ενέργεια, ανθεκτικότητα, προσαρμογή, αλλά και δίκαιη μετάβαση των κοινωνικών συστημάτων.
Στην σχέδιο, αξιωματούχοι των COP29 και COP30 υπογραμμίζουν ότι αυτοί οι πόροι “υπάρχουν ήδη”, αλλά χρειάζονται τόσο πολιτική βούληση όσο και νέοι μηχανισμοί για να ενεργοποιηθούν. Ο στόχος των 1,3 τρις δεν είναι ένα αυθαίρετο νούμερο, σχετίζεται με εκτιμήσεις ανεξάρτητης ομάδας υψηλού επιπέδου, που υπολογίζει ότι οι αναπτυσσόμενες χώρες θα χρειαστούν περίπου αυτή την κλίμακα χρηματοδότησης για να καλύψουν τις ανάγκες τους μέχρι το 2035.
Ένα σχέδιο δράσης
Όμως, όπως προειδοποιούν αρκετοί παρατηρητές και οργανώσεις, το σχέδιο μέχρι στιγμής παραμένει περισσότερο μια πολιτική κατεύθυνση παρά ένα λειτουργικό σχέδιο δράσης. Κριτικοί της πρωτοβουλίας επισημαίνουν ότι το κείμενο, αν και απαραίτητο, δεν καθορίζει με σαφήνεια τους τρόπους εφαρμογής των χρηματοδοτικών δεσμεύσεων, ούτε διασφαλίζει λογοδοσία των πλουσιότερων κρατών για την πραγματική μεταφορά των κονδυλίων.
Σύμφωνα με εκπροσώπους οργανώσεων όπως η Greenpeace, αυτή η πρωτοβουλία δεν επιλύει το βασικό πρόβλημα της δημοσιονομικής υπευθυνότητας: οι αναπτυγμένες χώρες έχουν επανειλημμένα αποτύχει να παρέχουν τα κονδύλια που είχαν υποσχεθεί, ιδιαίτερα για μέτρα μετριασμού, προσαρμογής και αντιμετώπισης ζημιών από το κλίμα, αφήνοντας τις φτωχότερες χώρες εκτεθειμένες και χωρίς ουσιαστική υποστήριξη.
Επιπλέον, η ίδια η φύση των χρηματοδοτικών ροών είναι άνιση: σύμφωνα με πρόσφατες εκθέσεις, η πλειονότητα της παγκόσμιας χρηματοδότησης για το κλίμα προέρχεται από ανεπτυγμένες οικονομίες και συχνά κατευθύνεται σε περιοχές με υψηλότερο εμπορικό δυναμικό, ενώ οι πιο ευάλωτες κοινότητες λαμβάνουν λιγότερο από το αναγκαίο.
Η ίδια η COP30 στο Μπελέμ — όπου το σχέδιο που εκπονήθηκε στο Μπακού, αποτέλεσε σημαντικό σημείο αναφοράς — υπογράμμισε την ανάγκη για πρακτικές λύσεις, αλλά και την δυσκολία πολιτικής συνοχής. Το ενδιαφέρον για το θέμα της χρηματοδότησης είναι υψηλό, όμως η παρουσία κυβερνητικών εκπροσώπων ήταν η χαμηλότερη από πολλές προηγούμενες συναντήσεις, γεγονός που δείχνει έναν βαθμό αβεβαιότητας ή μειωμένης προτεραιότητας από ορισμένα κράτη.
Η υπόσχεση των «5 Rs»
Το σχέδιο δομείται γύρω από πέντε πυλώνες δράσης που περιλαμβάνουν ενίσχυση επιχορηγήσεων και χρηματοδότησης με ευνοϊκούς όρους, επαναπροσαρμογή δημοσιονομικού χώρου, καλύτερη κεφαλαιοποίηση των ιδιωτικών επενδύσεων, ενδυνάμωση ικανότητας και συντονισμού και ανασχεδιασμό συστημάτων χρηματοδότησης για να γίνουν πιο δίκαια και προσιτά για όλους.
Αυτή η προσέγγιση αναγνωρίζει ότι η χρηματοδότηση του κλίματος δεν μπορεί να εξαρτάται αποκλειστικά από δημόσια κεφάλαια, αλλά θα χρειαστεί μια ευρύτερη σύμπραξη δημόσιου–ιδιωτικού τομέα, με συμμετοχή τραπεζών, ασφαλιστικών φορέων και επενδυτών. Τέτοιες ιδέες έχουν υποστηριχθεί και από διεθνείς ομάδες που εργάζονται στο πεδίο της μετασχηματιστικής χρηματοδότησης, οι οποίες ζητούν συστηματική αναμόρφωση των ροών κεφαλαίου προς επενδύσεις φιλικές στο κλίμα.
Πώς μετατρέπεται το σχέδιο σε πράξη
Παρά τις προθέσεις, το αν αυτό το σχέδιο θα λειτουργήσει ως εργαλείο αλλαγής εξαρτάται από την πολιτική βούληση και την ικανότητα των κρατών να μεταφέρουν λόγια σε πράξεις, όχι μόνο στο βάθος του χρόνου αλλά και στη ζωή των ανθρώπων που πλήττονται από ακραία φαινόμενα. Για να γίνει αυτό, πολλοί ειδικοί τονίζουν την ανάγκη για ρυθμίσεις που ενισχύουν τη διαφάνεια, υποχρεωτική λογοδοσία και ενσωμάτωση των πιο ευάλωτων κρατών στη διαδικασία λήψης αποφάσεων — στοιχεία που ακόμη απουσιάζουν σε μεγάλο βαθμό από το τρέχον σχέδιο.
Η πηγή της συζήτησης δεν είναι πλέον αν πρέπει να υπάρξει χρηματοδότηση — αυτό έχει συμφωνηθεί από τη συντριπτική πλειοψηφία των κρατών· η μεγάλη μάχη είναι πώς θα γίνει πραγματικότητα με τρόπο δίκαιο, διαφανή και επαρκή για εκείνους που έχουν μεγαλύτερη ανάγκη. Η επόμενη περίοδος, μέχρι και το COP31 και πέρα, θα δείξει αν η πρωτοβουλία του ‘Baku to Belém’ θα μείνει μια πολιτική δήλωση ή θα γίνει το θεμέλιο για μια νέα εποχή στις χρηματοδοτήσεις για την κλιματική κρίση.
