Καθώς η COP30 πλησιάζει γρήγορα στη Βραζιλία, οι κυβερνήσεις και οι επιχειρήσεις πρέπει να αναγνωρίσουν ότι τα συστήματα τροφίμων αποτελούν την κορυφή της ατζέντας. Η παραγωγή, η επεξεργασία, η μεταφορά και τα απόβλητα σε όλη την τροφική αλυσίδα αντιπροσωπεύουν ήδη σχεδόν το 30% των παγκόσμιων εκπομπών.
Ακόμα κι αν τα ορυκτά καύσιμα καταργούνταν σταδιακά αύριο, ο τρόπος με τον οποίο καλλιεργούμε, εμπορευόμαστε και καταναλώνουμε τρόφιμα θα ωθούσε τον πλανήτη πέρα από τον στόχο του 1,5 βαθμού Κελσίου που έχει τεθεί στη Σύμβαση του Παρισιού. Δεν πρόκειται μόνο για μια περιβαλλοντική κρίση – είναι μια οικονομική και κοινωνική πρόκληση που επηρεάζει άμεσα τις αγορές, τις αλυσίδες εφοδιασμού και την ανθρώπινη ευημερία.
Η Επιτροπή EAT-Lancet δημοσίευσε πρόσφατα την πιο ολοκληρωμένη επιστημονική αξιολόγηση των συστημάτων τροφίμων μέχρι σήμερα. Ειδικοί σε θέματα διατροφής, κλίματος, οικονομίας, υγείας, κοινωνικών επιστημών και γεωργίας από περισσότερες από 35 χώρες σε έξι ηπείρους, συνεργάστηκαν για να απαντήσουν σε ένα επείγον ερώτημα: μπορούν σχεδόν 10 δισεκατομμύρια άνθρωποι να τρέφονται θρεπτικά μέχρι τα μέσα του αιώνα χωρίς να παραβιάζονται τα κρίσιμα πλανητικά όρια; Η απάντηση είναι ναι, αλλά πρέπει να κάνουμε σημαντικές, αποφασιστικές αλλαγές στον τρόπο που παράγουμε και καταναλώνουμε τρόφιμα.
Προηγούμενες μελέτες έχουν προειδοποιήσει ότι ο πλανήτης μας λειτουργεί εντός εννέα κρίσιμων «ορίων» που διατηρούν τη Γη κατοικήσιμη. Αυτά είναι τα οικολογικά όρια που σηματοδοτούν έναν ασφαλή χώρο λειτουργίας για την ανθρωπότητα ώστε να ζει βιώσιμα στη Γη. Έχουμε ήδη παραβιάσει επτά από αυτά τα όρια: κλιματική αλλαγή, απώλεια βιοποικιλότητας, αλλαγή χρήσης γης, υπερκατανάλωση γλυκού νερού, οξίνιση των ωκεανών, χημική ρύπανση και υπερφόρτωση θρεπτικών συστατικών (αζώτου και φωσφόρου). Για έξι από αυτά, τα συστήματα τροφίμων αποτελούν σημαντικό παράγοντα.
Το παγκόσμιο σύστημα τροφίμων εκπέμπει περίπου 16-17 γιγατόνους αερίων του θερμοκηπίου κάθε χρόνο από την καύση ορυκτών καυσίμων, την αποψίλωση των δασών και την αλλαγή χρήσης γης, καθώς και εκπομπές υποξειδίου του αζώτου και μεθανίου από την κτηνοτροφία και τα λιπάσματα. Ενώ το παγκόσμιο σύστημα τροφίμων πρέπει να μειώσει γρήγορα όλα τα αέρια του θερμοκηπίου, πρέπει να αποδεχτούμε ότι το σύστημα τροφίμων δεν θα έχει ποτέ μηδενικές εκπομπές. Ακόμα και με τη σταδιακή κατάργηση της χρήσης ορυκτών καυσίμων, τα μέτρα αναδάσωσης και τις τεχνολογικές εξελίξεις στα πράσινα λιπάσματα, θα υπάρξει σημαντική ποσότητα υπολειμματικών εκπομπών.
Πιστεύουμε ότι ένα ρεαλιστικό όριο για τις εκπομπές από το διατροφικό σύστημα είναι κάτω από πέντε γιγατόνους ισοδύναμου διοξειδίου του άνθρακα ετησίως έως το 2050. Αυτό σημαίνει πλήρη σταδιακή κατάργηση των ορυκτών καυσίμων, επενδύσεις σε δάσωση και εφαρμογή πρακτικών που αυξάνουν την παραγωγικότητα και μειώνουν την περιβαλλοντική ζημία.
Η έκθεσή μας διαπιστώνει ότι αν μπορέσουμε να το πετύχουμε αυτό, μπορούμε να μετατρέψουμε τις πρακτικές παραγωγής τροφίμων μας από πηγή εκπομπών σε καταβόθρα.
Ο μετασχηματισμός των συστημάτων τροφίμων μας αποτελεί επίσης κοινωνική και οικονομική επιταγή. Σχεδόν 2,8 δισεκατομμύρια άνθρωποι εξακολουθούν να μην έχουν την οικονομική δυνατότητα για υγιεινή διατροφή, ενώ το 32% των εργαζομένων στα συστήματα τροφίμων κερδίζουν κάτω από το όριο διαβίωσης. Εν τω μεταξύ, το πλουσιότερο 30% του παγκόσμιου πληθυσμού ευθύνεται για περισσότερο από το 70% των περιβαλλοντικών επιπτώσεων που σχετίζονται με τα τρόφιμα. Τα συστήματα τροφίμων ευθύνονται για απώλειες άνω των 15 τρισεκατομμυρίων δολαρίων ετησίως, λαμβάνοντας υπόψη τις αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία, την απώλεια παραγωγικότητας και τις περιβαλλοντικές ζημίες.
Η άλλη όψη του νομίσματος είναι οι ευκαιρίες που θα ανοίξουν με την αλλαγή των συστημάτων τροφίμων μας. Ανάλυση από την Επιτροπή Οικονομίας των Συστημάτων Τροφίμων πέρυσι διαπίστωσε ότι η αναμόρφωση των συστημάτων τροφίμων θα μπορούσε να αποφέρει αποδόσεις έως και 5 τρισεκατομμυρίων δολαρίων ετησίως μέσω καλύτερης υγείας, αποκατεστημένων οικοσυστημάτων και ανθεκτικότητας στην κλιματική αλλαγή – περισσότερο από δεκαπλάσια απόδοση της επένδυσης των 200-500 δισεκατομμυρίων δολαρίων που απαιτείται για την προώθηση της αλλαγής των συστημάτων τροφίμων. Λίγοι άλλοι τομείς της παγκόσμιας οικονομίας προσφέρουν τόσο ισχυρό μοχλό για αλλαγή.
Όσον αφορά την υγεία, η έρευνά μας εκτιμά ότι έως και 40.000 πρόωροι θάνατοι την ημέρα θα μπορούσαν να αποτραπούν μέσω παγκόσμιων διατροφικών αλλαγών. Η έκθεσή μας προσφέρει ένα σύνολο προτεινόμενων κατευθυντήριων γραμμών, μια «διατροφή για την πλανητική υγεία» που βασίζεται στην επιστήμη, πλούσια σε φρούτα, λαχανικά, ξηρούς καρπούς, όσπρια και δημητριακά ολικής αλέσεως, με μέτρια πρόσληψη τροφών ζωικής προέλευσης (όχι, δεν σας ζητάμε να σκοτώσετε όλες τις αγελάδες σας).
Αυτές οι οδηγίες απηχούν τις παραδοσιακές δίαιτες σε μεγάλο μέρος του κόσμου, συμπεριλαμβανομένων του Μεξικού, της Ινδίας και τμημάτων της Μεσογείου. Η ανθρωπότητα έχει μια απλή επιλογή. Είτε τα συστήματα τροφίμων παραμένουν κινητήριες δυνάμεις οικολογικής κατάρρευσης και ανισότητας, είτε γίνονται το θεμέλιο για ένα υγιές, δίκαιο και βιώσιμο μέλλον, θρέφοντας θρεπτικά 9,6 δισεκατομμύρια ανθρώπους έως το 2050.
Εναπόκειται σε εκείνους στις πλούσιες χώρες του κόσμου να κάνουν τα περισσότερα για να αλλάξουν τα καταναλωτικά τους πρότυπα.
Αλλά πέρα από την ατομική κατανάλωση, πρόκειται για αλλαγή συστημάτων που θα υποστηρίξουν τους αγρότες, διασφαλίζοντας ότι έχουν ό,τι χρειάζονται για να είναι παραγωγικοί και να ελαχιστοποιήσουν τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Πρόκειται για επενδύσεις στους φυσικούς μας χώρους για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας.
Αλλά μας απομένει περιορισμένος χρόνος για να επιφέρουμε τον απαιτούμενο μετασχηματισμό. Οι κυβερνήσεις πρέπει να καθοδηγήσουν μια δίκαιη μετάβαση στα τρόφιμα – από τις επιδοτήσεις στις προμήθειες, από τη ρύθμιση στην εκπαίδευση – σε συνεργασία με επενδυτές, επιχειρήσεις και πολίτες. Αν καθυστερήσουμε πολύ περισσότερο, θα θέσουμε σε κίνδυνο τις μελλοντικές γενιές.
Η COP30 δεν θα πρέπει να αφορά νέες υποσχέσεις, αλλά την υλοποίηση. Η σταδιακή κατάργηση των ορυκτών καυσίμων πρέπει να προηγείται, καθώς αυτό παραμένει το θεμέλιο κάθε δράσης για το κλίμα. Αλλά δεν μπορούμε να σταματήσουμε εκεί. Ο κόσμος πρέπει επίσης να φέρει τα συστήματα τροφίμων και τη γεωργία στην καρδιά της ατζέντας για το κλίμα. Για τους ηγέτες των επιχειρήσεων, τους επενδυτές και τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής, το κόστος της αδράνειας θα είναι πολύ μεγαλύτερο από το κόστος της αλλαγής.
Η καθυστέρηση δεν αποτελεί πλέον επιλογή. Ο μετασχηματισμός των διατροφικών μας συστημάτων είναι ένα από τα πιο ισχυρά βήματα που μπορούμε να κάνουμε για να προστατεύσουμε τις μελλοντικές γενιές και να διασφαλίσουμε έναν βιώσιμο πλανήτη.
Γιόχαν Ρόκστρομ – “Reuters»
